काठमाडौं : भारतले प्याज निर्यातमा लगाउँदै आएको प्रतिबन्ध करिब ६ महिनापछि हटाएको छ । भारतको विदेश व्यापार महानिर्देशनालयले जारी गरेको सूचना अनुसार प्याजको न्यूनतम निर्यात मूल्य तोकेर प्रतिबन्ध हटाइएको इकोनोमिक टाइम्सले उल्लेख गरेको छ । महानिर्देशनालयले प्याजको न्यूनतम निर्यात मूल्य प्रतिटन ५५० डलर तोकेको हो ।

किसानहरुलाई राम्रो मूल्य प्राप्त गर्न मद्दत गर्ने बताउँदै भारतका प्याज व्यापारी र विशेषगरी महाराष्ट्रका किसानहरुले निर्यात प्रतिबन्ध हटाउन आग्रह गर्दै आएका थिए । यद्दपि, भारत सरकार भने आन्तरिक मूल्य बढ्ने डरले निर्यात प्रतिबन्ध हटाउन अन्योलमा रहेको थियो ।

भारतले सन् २०२३ को डिसेम्बरदेखि गत मार्च ३१ मा सम्म प्याज निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो । तर मार्च ३१ पछि प्रतिबन्धलाई पुनः अनिश्चितकालसम्मका लागि निरन्तरता दिइएको थियो । यसअघि सन् २०२३ अगस्टदेखि डिसेम्बर ३१ सम्म भारतले प्याजमा ४०% निर्यात करसमेत लगाएको थियो ।

भारतमा ‘प्याज’ राजनीति

गत महिना भारतको प्रमुख प्रतिपक्षी दल कांग्रेसले प्याज निर्यात प्रतिबन्धबाट प्रभावित महाराष्ट्रका प्याज किसानहरुलाई बेवास्ता गरेकोमा नरेन्द्र मोदी सरकारको आलोचना गरेको थियो । कांग्रेसले आफ्नो चुनावी घोषणापत्रमा पनि आकस्मिक र हानिकारक नीतिहरुबाट कृषकहरुलाई जोगाउन पूर्वनिर्धारित आयात–निर्यात नीतिको प्रतिवद्धता जनाएको छ ।

सोही कारण भारतीय जनता पार्टी नेतृत्वको सरकारले चुनावको मुखैमा प्याज निर्यात गर्न दिने किसान केन्द्रीत निर्णय गरेको कतिपयले विश्लेषण गरेका छन् । प्याज जहिले पनि भारतको राजनीतिक अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण हिस्सा रहँदै आएको छ । विशेषगरी चुनावको समयमा प्याजको मुद्दा जोडतोडका साथ उठ्ने गरेको छ ।

इन्दिरा गान्धी आफैंले सन् १९८० को केन्द्रीय चुनावलाई ‘प्याज चुनाव’ को रुप टिप्पणी गरेकी थिइन् । त्यसबेला, स्वतन्त्र भारतको पहिलो गैर–कांग्रेस सरकारलाई हराउँदै इन्दिरा गान्धीले चुनाव जितेकी थिइन् । गान्धीले प्याजको उच्च मूल्यलाई चुनावी मुद्दा बनाएकी थिइन् । यद्दपि, उनले चुनाव जितेको १ वर्षभित्रै प्याजको मूल्य थप बढेर प्रतिकिलो ६ रुपैयाँसम्म पुगेको थियो ।